Yaşlanma Süreci Araştırmaları için Genetik Olarak Tasarlanmış Fareler
Bilim insanları, yaşlanma sürecini hızlandırarak daha derinlemesine araştırmalar yapabilmek için genetik olarak tasarlanmış fareler geliştirdi. Yaşlanma süreci, kromozomların uçlarında bulunan ve hücrelerin sağlıklı bölünmesini sağlayan telomerlerin zamanla kısalmasıyla meydana gelir. Telomerler kısaldıkça hücreler bölünme yeteneklerini kaybeder ve sonunda ölür. Ancak, insanlardaki bu süreç üzerine araştırma yapmak oldukça zordur.
Washington State Üniversitesi'nden (WSU) Jiyue Zhu liderliğindeki bir araştırma ekibi, insan benzeri kısa telomerlere sahip fareler geliştirerek bu zorluğu aşmayı başardı. Nature Communications dergisinde yayımlanan çalışmaya göre, normalde insanlardan 10 kat daha uzun telomerlere sahip olan fareler, bu yeni model sayesinde insan hücrelerinde görülen yaşlanma süreçlerini daha iyi taklit edebilecek.
Bu yeni fare modeli, insanlaştırılmış telomerler taşıdığı için "HuT fareleri" olarak adlandırılıyor ve yaşlanma ile ilgili birçok araştırmada çığır açabilecek potansiyele sahip. Zhu ve ekibi, kısa telomerlerin kansere yakalanma olasılığını nasıl azalttığını ve insan ömrünü nasıl etkilediğini araştırmanın yanı sıra, yaşlanmaya bağlı hastalıkları önlemek ve insanların sağlıklı yaşama süresini (health span) uzatmanın yollarını inceliyor. Bu araştırmalar, yaşlanma karşıtı stratejiler geliştirmek ve telomerleri koruyan hücreleri aktive ederek yaşam süresini uzatacak ilaçlar üretmek için büyük önem taşıyor.
Telomeraz enziminin yaşlanmada oynadığı kritik rol de bu araştırmanın önemli bir bileşeni; çünkü kanser hücreleri hızla bölünerek hayatta kalmak için yüksek miktarda telomeraz üretir. Araştırmacılar, kanser hücrelerindeki telomeraz seviyelerini azaltarak yeni tedavi yöntemleri geliştirmeyi amaçlıyor.
HuT fareleri, yalnızca yaşlanma süreçlerinin incelenmesi için değil, aynı zamanda uyku ve stres gibi faktörlerin yaşlanma üzerindeki etkilerini araştırmak için de kullanılacak. WSU Tıp Fakültesi'nden Christopher Davis, uyku düzeninin insan sağlığına etkilerini araştıran bir bilim insanı olarak, bu fareleri kullanıp uyku yoksunluğu ve diğer yaşam streslerinin telomer düzenlemesi ve yaşlanmaya nasıl etki ettiğini gözlemleyecek. Bu yeni model, bilim insanlarına yaşlanma sürecini bütün bir organizmada gözlemleme imkanı sunuyor ve sadece laboratuvar ortamındaki insan hücreleriyle yapılan çalışmaların ötesine geçerek daha kapsamlı veriler elde edilmesini sağlıyor.
Jiyue Zhu, telomer araştırmalarına 1990'lı yıllarda, bu alanda Nobel Ödülü kazanmış Elizabeth Blackburn ve J. Michael Bishop ile çalışarak başladı. 2014 yılında WSU'ya katılan Zhu ve ekibi, HuT farelerinin geliştirilmesine 10 yıl önce başladı. O dönemde insan telomer düzenlemesi hakkında daha fazla bilgi edinilmesi, bu araştırmaların yolunu açtı. Şimdi ise bu yeni fare modelini, yaşlanma, insan ömrü ve kanserle ilgili araştırmalarda kullanılmak üzere dünya çapındaki bilim insanlarıyla paylaşmayı hedefliyorlar.
