100 yıl öncesinde yaşanan İspanyol Gribi pandemi deneyimi, modern tıptaki ilerlemeler ve gelişen küresel işbirliği gibi avantajlı şartlara rağmen, koronavirüs salgınıyla mücadele açısından çok değerli dersler barındırıyor.

Journal of Preventive Medicine and Hygiene dergisinin Nisan ayında yayımlanan bir makale çıkarılması gereken derslere ışık tutuyor. 1918 yılının Mart ayında baş gösteren salgın ilk altı ay içinde ciddiyetinin anlaşılamamasıyla dünyanın dört bir yanına yayılıyor. Ağustos ayından itibaren uygulanan önlemlerle Aralık ayı civarında salgın kontrol altına alınabiliyor. Ancak önlemlerini gevşeten ülkelerde üçüncü bir dalga ile yayılan salgın binlerce kişinin ölümüyle ancak 1920’de kontrol altına alınabiliyor.

ABD'de Kansas'da 4 mart 1918’de Fuston kampında aşçı Albert Gitchel ateş, baş ağrısı ve öksürük şikayetiyle revire başvurmasıyla ilk vaka İspanyol Gribi olarak anılmasına rağmen Amerika’da görülüyor. Sonraki üç hafta içinde bu kamptaki 1.100 asker hastaneye kaldırılıyor. Birçoğu hastalığı ayakta geçiriyor.  Hastalık birinci dünya savaşında Fransa, İngiltere, İtalya ve İspanya'da(savaşa girmemiştir) hızla yayılıyor. 1918 ilkbaharında Fransız birliklerinin dörtte üçü, İngiliz askerlerinin yarıdan fazlası grip hastalığına yakalanıyor. Mayıs ayında Kuzey Afrika'da, daha sonra Hindistan'ın Bombay kentinde görülüyor, Haziran ayında Çin, Temmuz ayında ise Avustralya'daki ilk vakalar görülüyor.

Bu ilk dalgada hastalık semptomları hafif ve öldürücülük oranları düşük olduğundan dikkat çekmiyor ve ülkelerde yeterli önlemler alınmıyor. Ağustos ayına gelindiğinde İspanyol Gribi ölümcül ikinci dalgayı yapıyor. Bu dönemde virüs ABD, Avrupa ve Afrika limanları ve daha sonra Avrupa içindeki askeri hareketlilikler üzerinden yeniden yayılıyor. Yaklaşık altı hafta civarında devam eden bu ikinci dalga sırasında virüs Kuzey Amerika, Orta ve Güney Amerika'ya, Eylül'de Batı ve Güney Afrika'ya ve Avrupa'nın önemli bir kısmına yayılıyor. Buradan Rusya'ya ve onun üzerinden Asya'nın kuzeyine ulaşıyor ve Kasım ayında Çin'de görünüyor.

Ülkelerin uyguladıkları hijyen çalışmaları ve sıkı karantina ile 1918'in Aralık ayına gelindiğinde dünyanın hemen hemen tamamında grip salgını durdurulmuş görünüyor. Ancak 1919 yılında güney yarımküre yaz mevsimini sürerken Avustralya karantina önlemlerini kaldırıyor ve salgının yeniden yayılmasına neden oluyor. Barış görüşmelerinin yapıldığı New York ve Paris’te Ocak ayında salgınla mücadele devam ediyor. Bu üçüncü dalga da daha az insan etkilense de öldürücülük oldukça yüksek. Çalışmalar neticesinde 1919 Mayıs ayında pandeminin son bulduğu ilan edilmesine rağmen, önlemlerin gevşemesiyle birlikte Japonya'da salgın yeniden baş gösteriyor ve 1920 yılına kadar sürüyor.

Hastalık hakkında az bilgi olmasına rağmen İspanyol Gribi’nde en ölümcül etkiler çocuklar ve yaşlılar üzerinde görüldü. İspanya Birinci Dünya Savaşı'nda tarafsız kaldığı için pandemiyle ilgili haberlerin basında serbestçe duyurulabildiği sayılı ülkelerden biri olmasından dolayı hastalık “İspanyol Gribi” olarak anıldı. O dönemlerde İspanyol gazetelerinde çıkan ölümhaberlerinden dolayı bir çok ülkede salgın İspanya ile özdeşleşti. Hastalığa bir virüsün neden olduğu ancak 1930 yılında anlaşılabildi. Virüsün laboratuvar ortamında ayrıştırılabilmesi 1933'ü buldu.

Geçmişteki öldürücü salgınlarda olduğu gibi aşının ve bilinen bir tedavinin olmadığı ortamda salgını durdurmanın tek yolu önleyici tedbirlerin sıkı bir şekilde uygulanmasındaydı. O yıllarda şüpheli vakaların bildirilmesi zorunluluğu getirildi, okullar, yatılı okullar ve kışlalar gözlem altına alındı. İnanların toplu bulunduğu mekanlar kapatılıyor, toplantılar yasaklanıyordu. Kiliselerdeki Pazar ayinleri ya yasaklandı ya da çok kısa sürelerle sınırlandırıldı. Sokaklar ile atölyeler, tiyatro ve sinemalar, kiliseler gibi kamusal alanların dezenfekte edilmesine başlandı. Ekonomik durumu daha kötü olanlara bedava sabun ve temiz su dağıtımına giriştiler, insan atıkları ve çöplerin temizlenmesi konusuna titizlik gösterildi, gıda ürünleri denetime tabi tutuldu, sokaklara tükürmek yasaklandı, suyun iyileştirici etkilerini anlatan bildiriler dağıtıldı. Cenaze törenleri iptal edildi.

İspanyol Gribi gibi salgınlardan sağlık eğitimi, izolasyon, hijyen, vakaların izlem stratejilerinin grip türlerinin yayılmasını engelleme konusunda etkili olduğu derslerini çıkarıyoruz.  Aynı zamanda geçmişte yapılan hatalar nedeniyle hastalığın dalgalar halinde uzun sürdüğünü görüyoruz. Bu hataların en başında önlemlerin gevşetilmesi geliyor.

Kaynak: https://www.bbc.com/turkce