COVİD-19 salgının başladığı Çin’de yaklaşık 3 aylık bir zaman diliminde 1700’den fazla sağlık çalışanının bu virüs ile enfekte olduğu saptandı. Exhalasyon sonucu virüsün havada yayılması sonucu bulaş gerçekleşmektedir. Bunların çoğunluğu trakeal aspirasyon, mekanik ventilasyon, NIMV, high flow oksijenizasyon, örnekleyici balgam aspirasyonu, bronkoskopi ve transport sırasında gerçekleşmektedir.

Hastalara en iyi şekilde destek tedavisi sağlanırken sağlık çalışanlarına bulaş riskini önlemek için güncel kanıta dayalı önlemleri içeren uzlaşı raporu hazırlanmıştır.

COVİD-19 enfeksiyonu seyrince bazı hastalar ağır bazıları da kritik seyretti. Ağır hastalarda dispne ve/veya hipoksemi enfeksiyon tablosunun başlangıcından 1 hafta sonrasında oluşmuştu ve ağır hastaların progresyonu hızlıca ARDS, septik şok,  regülasyonu zor olan metabolik asidoz ve koagülapatiye ilerlemiştir. Bu yüzden solunum desteğinin yaşamsal destek anlamında önemli yeri vardır. Tedavi prosedürleri gerçekleştirilirken sağlık personelleri bulaş açısından risk altındadır. Standart koruyucu tedbirler bulaş riskini minimize edip hastane içi cross enfeksiyon riskini de azaltmaktadır.

Wuhan üniversite hastanesi hastane içi enfeksiyon oranlarını yayınladı. Bunların %41‘inin hastane içi bulaş olduğunu raporladı. 1700 kadar vakanın sağlık çalışanı olduğu açıklandı. Solunum desteği tedavisi süresince yüksek riskli girişimlerin bu yayılmayı agreve edebileceği saptandı. Güncel kanıtları referans alarak bir takım önleyici tavsiyeler yayınladık.

Öneri 1: Sağlık çalışanlarının izole hastalar için standart tedbirler katı şekilde uygulanmalıdır.

Standart önlemler rutin olarak uygulanmalıdır. Böylelikle virüsün damlacık yoluyla yayılması engellenmeye çalışılmaktadır.  Yapay havayolu bulunmayan hastalar cerrahi maske ile korunmalıdır. Dünya Sağlık örgütü (DSÖ) güncel olarak sağlık çalışanlarının tedavi süresince karşılaşabileceği bir kılavuz yayınladı. SARS enfeksiyonu sırasında Guangzhou’un deneyimine göre oda havalandırması çok önemli bir etkendir. Yoğun bakım odalarında yapılan hava değişimi standart rutin uygulamaya göre saatlik olarak 12 kat daha fazla yapılması gerekmektedir.  Havalandırma giriş portu sağlık çalışanın olduğu bölgede ve çıkış portu yine hasta yatağının yakınında olduğu zaman en iyi korunma sağlanmaktadır. Son kılavuzda izole hastalara solunum desteği sağlanırken 3. Seviye koruma tavsiye edilmektedir. Öncelikle sağlık personelinin bone, N95 maske, forma, yüzü kaplayacak gözlük, latex eldiven, izole tek kullanımlık geçirgen olmayan kıyafet, ayakkabı koruyucu, gereğinde medikal koruyucu başlık kullanılması gerekmektedir. İyileşme safhasında olan hastalar sekonder korumada takip edilip 2 defa negatif test sonucu görülmelidir.

Eğer koşullar sınırlıysa merkezi havalandırma gibi ekipmanlar kullanıma uygun değilse invaziv veya invaziv ihtiyacı olmayan COVİD-19 hastalarını tedavi etmek için genel koğuşlar aşağıdaki önlemler alınarak kullanılabilir:

1- Hasta merkezden yönetilmeli ve invaziv/noninvaziv mekanik ventilasyonda olan hasta tek kişilik odalarda klima yoksa her bölümde ikiden fazla hasta olmamalıdır. Hastalar invaziv/noninvaziv aynı odaya konulmamalıdır. İzolasyon koğuşu mekanik ventilasyonu olan hastalarda öncelikle oluşturulmalıdır. Hastalar tercihen uzak ve iyi havalandırılabilen odada bulundurulmalıdır.

2- Pencereler hergün havalandırma için açılmalıdır.

3- Odanın her yeri 2000 mg l-klorin dezenfektanı ile günde 2 defa silinmelidir.

4- Devamlı olarak hava sterilizasyonu sağlanmalı, aralıklı olarak ultraviyole ışınlar ile sterilize edilmelidir.

5-Odaya girip çıktıktan sonra kapı kapalı tutulmalıdır.

6- İzolasyon alanı mümkün olabildiğince sınırlandırılmalı ve sağlık çalışanı girişleri olabildiğince azaltılmalıdır.

Öneri 2: Nazal high flow kanül yapılacak hastalara cerrahi maske takılmalıdır.

Hastanın inspirasyon akışını aşan gaz akışı nazal high flow kanülünün (nhfc) özelliğidir. Min 45 L/dk’da oksijen akımı ile üst ölü hava boşluğu 500 ms içerisinde yıkanabilmektedir. Nhfc uygulandığı zaman veya hastanın öksürdüğü sırada soluk verilen havanın diffüzyonu artmaktadır. Ancak hastaya maske takıldığı zaman bu diffüzyon mesafesi önemli ölçüde azalmaktadır(figure 2-görseller yazının devamında rehber sayfasında verilmektedir). Covid-19 hastalarında öksürük semptomu belirgin olmasından dolayı özellikle nhfc altındayken ağzı kapalı nefes alması, maske altında izlenmesi önerilir.  Nhfc kateterinde zayif bağlantı olması da yine diffüzyon mesafesini arttırabileceği için kateterler arası bağlantının sıkı olmasına dikkat edilmelidir.  Yine tüpü destekleyici klipler ve kordonlar ile sabitlenmelidir. Nhfc kanülünün oturabilmesi için kateter çapının burun deliğinin en fazla %50 çapında olması gerekmektedir.

Yazının devamına içerik sağlayan kurumlardan Türk Yoğun Bakım Derneği sayfasından erişebilirsiniz.

Kaynak: http://www.yogunbakim.org.tr/haberler/7668/KORONAViRuS-iLisKiLi-AgIR-VEYA-KRiTiK-HASTALARIN-RESPiRATUAR-TEDAViSi-UZMAN-KONSENSUSU